Muzeum w Bochni im. prof. Stanisława Fischera w Bochni zaprasza w najbliższy czwartek (15 września) na uroczystość patriotyczną dla uczczenia ofiar Zbrodni Ponarskiej i pamięci redemptorysty ojca Władysława Całki z Bochni – więźnia wileńskich Łukiszek.

Ojciec Władysław Całka – biografia

Władysław Całka urodził się 4 listopada 1897 w rodzinie rolników z Kolanowa Andrzeja i Katarzyny z domu Więcek. Wychowywany był w atmosferze religijnej, co niewątpliwie zaważyło później na wyborze drogi życiowej. Matka wpoiła mu we wczesnym dzieciństwie kult Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Po ukończeniu szkół w Bochni, za namową stryja księdza Alojzego Całki, podjął decyzję o wstąpieniu w październiku 1912 r. do Zgromadzenia Redemptorystów w Tuchowie. Śluby wieczyste złożył 2 sierpnia 1921 r., zaś święcenia kapłańskie przyjął w Tuchowie 28 czerwca 1925 r. Pierwszymi placówkami, gdzie go skierowano, były Kraków i Toruń. Podczas pobytu w Krakowie był spowiednikiem i kierownikiem duchowym sługi bożej Rozalii Celakówny. W 1937 r. wyjechał do Wilna, gdzie redemptoryści zakładali nową placówkę klasztorną. Wybuch drugiej wojny światowej pokrzyżował plany związane z budową kościoła klasztornego i rozwinięciem działalności misyjnej. W marcu 1942 r. zakonnicy, wśród nich o. Władysław Całka, zostali aresztowani i osadzeni w więzieniu na wileńskich Łukiszkach. Podczas pobytu w więzieniu prowadził dziennik, który zachował się i znajduje się obecnie w posiadaniu rodziny. Jest on niezwykłym źródłem historycznym, prawdopodobnie jedynym zapisem więziennej codzienności oraz martyrologii duchowieństwa polskiego na Wileńszczyźnie w tamtym czasie. W dzienniku o. Władysława Całki wymienieni są m. in. współwięźniowie, którzy zamordowani zostali w latach 1941- 1944 w Ponarach pod Wilnem. Po uwolnieniu z więzienia na Łukiszkach o. Władysław powrócił do klasztoru i zaangażował się w działalność konspiracyjną wileńskiej organizacji AK. W 1945 r. został zmuszony, wraz z innymi redemptorystami, do opuszczenia Wilna. Pracował kolejno w Zamościu, Paczkowie, Warszawie, Głogowie i Bardzie Śląskim, gdzie zmarł 7 grudnia 1969 r. Na prośbę rodziny pochowany został w Bochni na cmentarzu św. Rozalii.

Dlaczego pamiątkę o zbrodni w dalekich, podwileńskich Ponarach stawiamy właśnie w Bochni, na Cmentarzu św. Rozalii?

Muzeum im. Stanisława Fischera w Bochni – instytucja postawiona na straży narodowej pamięci – chce poprzez obelisk z pamiątkową tablicą dać początek stopniowego przekształcania Cmentarza św. Rozalii w Park Pamięci Narodowej. Temu właśnie będzie służyć uroczystość patriotyczna, zorganizowana przez Muzeum w dniu 15 września 2011 r. dla uczczenia ofiar Zbrodni Ponarskiej i pamięci redemptorysty o. Władysława Całki z Bochni – więźnia wileńskich Łukiszek. To właśnie jego postać łączy Ponary z Bochnią.

Ponary to miejsce największej kaźni na północno-wschodnich kresach Rzeczypospolitej

Tak ocenia się dziś Zbrodnię Ponarską. Ponary to podwileńska miejscowość letniskowa w czasach II Rzeczypospolitej, położona wśród wzgórz pokrytych pięknym lasem (obecnie Ponary są częścią Wilna). Renata Buśko z Olsztyna, członek Stowarzyszenia „Rodzina Ponarska” pisze, iż po wkroczeniu wojsk sowieckich do Wilna w 1939 r. władze okupacyjne zaplanowały wykorzystanie stosunkowo słabo zaludnionego terenu do budowy bazy paliw płynnych, dla powstającego w pobliżu lotniska. W tym celu wykopano sześć ogromnych dołów o głębokości 5-7 m i średnicy 25-30 m. Budowę przerwał wybuch wojny niemiecko-sowieckiej. Niemcy, po zajęciu Wilna 23 czerwca 1941 r., zwrócili uwagę właśnie na owe ogromne doły zlokalizowane w lasach, idealnie nadające się do zaplanowanych akcji eksterminacyjnych. Do przeprowadzenia akcji powołano specjalny ochotniczy oddział litewski Ypatingas Burys, który w założeniu miał liczyć ok. 50-60 członków, jednak Litwinów chętnych do rozstrzeliwania było tak wielu, że oddział szybko rozrósł się do ponad 500 ludzi. Pierwsza egzekucja w Ponarach miała miejsce 11 lipca 1941 r. Po niej przyszły następne…

Las Ponarski stał się miejscem kaźni około 100 tysięcy osób, w tym: ok. 70-75 tys. Żydów, 25 tys. Polaków. Wśród ofiar były także grupy jeńców radzieckich, Cyganie, Białorusini oraz przedstawiciele innych narodowości. To właśnie w Ponarach zamordowano polską elitę kulturalną i intelektualną przedwojennego Wilna – profesorów Uniwersytetu im. Stefana Batorego, nauczycieli, księży, prawników, lekarzy, studentów i gimnazjalistów, członków organizacji konspiracyjnych Polskiego Państwa Podziemnego: Armii Krajowej, Związku Wolnych Polaków, a także innych organizacji. Częstokroć byli oni przetrzymywani w więzieniu na Łukiszkach i bestialsko katowani w czasie przesłuchań na gestapo przy ul. Ofiarnej. W czasie egzekucji nad dołami śmierci litewskie oddziały, złożone z tzw. strzelców ponarskich słynących z wyjątkowego okrucieństwa, były z reguły pijane i okrutnie znęcały się nad więźniami. Tortury przed egzekucją – rozbieranie do naga, szczucie psami, wrzucanie rannych do dołów, gdzie dusili się pod stertą zabitych, rozbijanie kolbą karabinów głów nieżyjących – świadczyły o niesłychanym barbarzyństwie szaulisów.

W 1943 r. wskutek przepełnienia dołów śmierci, zarządzono palenie zwłok, co miało na celu także zatarcie śladów działalności oprawców. Wyznaczono do tego osiemdziesięcioosobową grupę więźniów przetrzymywanych w jednym z dołów, w którym zbudowano dla nich prymitywny schron. Szacuje się, że od grudnia 1943 do kwietnia 1944 r. wydobyto i spalono około 68 tys. zwłok! Ostatnia egzekucja w Ponarach odbyła się 5 lipca 1944 r.; w nocy z 6 na 7 lipca rozpoczęło się powstanie wileńskie.

W czasach PRL-u nie wolno było mówić o Ponarach

Dopiero po 1989 r. rodziny ofiar ponarskich z inicjatywy Heleny Pasierbskiej założyły Stowarzyszenie „Rodzina Ponarska”, które prowadzi akcję upowszechniania wiedzy o kaźni. W Ponarach powstało miejsce pamięci – granitowy pomnik otoczony murem, na którym umieszczone są tablice z nazwiskami kilkuset ofiar. Dzięki zaangażowaniu Stowarzyszenia Zbrodnię Ponarską upamiętniono dotąd w 22 miejscowościach – Białymstoku, Bydgoszczy, Ełku, Gdańsku, Gdyni, Kałkowie, Koszalinie, Legnicy, Lublinie, Łodzi, Olsztynie, Opolu, Piastowie k. Warszawy, Poznaniu, Skarżysku-Kamiennej, Stoczku Warmińskim (urna), Słupsku, Szczecinie, Toruniu, Warszawie (Krzyż Ponarski i tablica na Powązkach, tablica w kościele św. Krzyża), Wrocławiu i Wilnie. Bochnia będzie 23 miejscowością, która uczci wielki dramat, jaki rozegrał się przed kilkudziesięciu laty na przedmieściach Wilna, zaś na Cmentarzu św. Rozalii postawiony zostanie kolejny znak narodowej pamięci.

Dzieło ludzi dobrej woli

Niezwykłe zaangażowanie i determinację w sprawie upamiętnienia na terenie Bochni Zbrodni Ponarskiej wykazały Grażyna Potępa i Janina Kęsek z Muzeum im. Stanisława Fischera. Od połowy ubiegłego roku przeprowadziły liczne kwerendy związane bezpośrednio z ponarskim dramatem oraz biografii o. Władysława Całki w archiwach klasztornych redemptorystów – w Bardzie Śląskim, Gliwicach, Głogowie, Krakowie, Paczkowie, Tuchowie, Warszawie a także Archiwum Diecezjalnym w Tarnowie. Uzyskały w ten sposób bardzo ciekawy i cenny materiał źródłowy. Muzeum bocheńskie planuje wydanie drukiem tego ciekawego materiału oraz samego pamiętnika. Ofiarnie też zaangażował się w sprawę upamiętnienia Zbrodni Ponarskiej pan Andrzej Całka – emerytowany artysta chóru Opery Krakowskiej, mieszkaniec Bochni, członek Stowarzyszenia „Rodzina Ponarska”.

Pamiątka Zbrodni Ponarskiej

Na cmentarzu św. Rozalii, po prawej stronie od wejścia, stanie blisko dwumetrowy granitowy obelisk z tablicą pamiątkową, ufundowaną przez Stowarzyszenie „Rodzina Ponarska”. Tablicę wykonał Janusz Kowalewski, właściciel Zakładu Kamieniarskiego „Granit” w Olsztynie. Na tablicy z czarnego granitu Indian Black, o wymiarach 113 cm x 70 cm, znajdują się trzy stylizowane krzyże wileńskie, pod którymi umieszczono napis: PAMIĘCI TYSIĘCY POLAKÓW/KTÓRZY SŁUŻĄC OJCZYŹNIE/PONIEŚLI ŚMIERĆ MĘCZEŃSKĄ/W PONARACH K. WILNA/W LATACH 1941-1944. MIASTO BOCHNIA. STOWARZYSZENIE „RODZINA PONARSKA”.

Program uroczystości:

15.00 – Kościół św. Pawła Apostoła, Msza Święta w intencji o. Władysława Całki i ofiar Zbrodni Ponarskiej.

16.15 – Cmentarz św. Rozalii, uroczyste odsłonięcie i poświęcenie Tablicy Ponarskiej ufundowanej przez Stowarzyszenie „Rodzina Ponarska”. Modlitwa przy grobie o. Władysława Całki.

17.30 – Muzeum im. Stanisława Fischera w Bochni, Czwartkowy Wieczór Pamięci.

– ks. prof. dr Tadeusz Krahel (Archidiecezjalne Wyższe Seminarium Duchowne w Białymstoku), Martyrologia duchowieństwa polskiego w archidiecezji wileńskiej w latach 1939-1945.
– Grażyna Potępa (Muzeum w Bochni), Ojciec Władysław Całka, redemptorysta z Bochni.
– Janina Kęsek, (Muzeum w Bochni), Dziennik więzienny o. Władysława Całki.