Pytania i odpowiedzi

Co to jest rewitalizacja? Na czym polega?

Rewitalizacja to metoda ożywiania zdegradowanych dzielnic miasta. Jest inicjowana i koordynowana przez samorząd miasta. Rewitalizacja, jak mówi jedna z licznych definicji, to: skoordynowany proces, prowadzony wspólnie przez władzę samorządową, społeczność lokalną i innych uczestników, będący elementem polityki rozwoju i mający na celu przeciwdziałanie degradacji przestrzeni zurbanizowanej, zjawiskom kryzysowym, pobudzanie rozwoju i zmian jakościowych, poprzez wzrost aktywności społecznej i gospodarczej, poprawę środowiska zamieszkania oraz ochronę dziedzictwa narodowego, przy zachowaniu zasad zrównoważonego rozwoju.

Czym różni się rewitalizacja od innych form ingerencji – naprawiania obiektów w mieście lub fragmentów miasta – takich jak np. renowacja?

Rewitalizacje charakteryzuje się kompleksowością podejścia, podczas gdy inne sposoby interwencji koncentrują się na jednym, najczęściej budowlanym, aspekcie problemów do rozwiązania. Najkrócej rzecz ujmując, renowacja sprowadza się do przywrócenia właściwej kondycji technicznej budynku, choć zdarzają się też renowacje kompleksu obiektów.

Rewitalizacja natomiast to metoda interwencji w użytkowane, lecz zdegradowane obszary miasta. Pierwsza różnica, poza kompleksowością podejścia, wynika więc ze skali. Rewitalizacja odnosi się przynajmniej do kilka kwartałów, a często całej dzielnicy i przez to ma znaczenie dużo większe, nie tylko techniczne. U jej celu znajdują się zmiany w jakości życia – poprawa relacji społecznych
i gospodarczych. Jeśli zaczyna się proces rewitalizacji programowanej, to zwykle najpierw widać nową jakość estetyczną – powstaje „coś” nowego, taki symbol zmian. Wraz z nim zaczyna się jednak głębsza zmiana – ścieżka rozwoju. Powstają nowe firmy, lokale handlowe i usługowe, lokalne grupy aktywistów podejmują realizację swoich pomysłów, zaczyna kwitnąć życie. Mieszkający tam ludzie są ci sami, ale inspirowana zmiana – w tym odświeżenie przestrzeni wpływa na zmianę samopoczucia, wyzwala bodźce do działania.

Co jest celem rewitalizacji?

Głównym celem realizacji programu rewitalizacji jest wyprowadzenie danego obszaru ze stanu kryzysowego poprzez usunięcie albo wyraźne złagodzenie zjawisk, które spowodowały jego degradację. Rewitalizacja obejmuje przemiany zdegradowanych terenów w trzech głównych aspektach: rozwój gospodarczy – tworzenie miejsc sprzyjających podejmowaniu działalności gospodarczej, nowych miejsc pracy, rozpowszechnianie aktywności ekonomicznej; rozwój społeczny – zapobieganie patologiom społecznym (przestępczości, marginalizacji, wykluczeniu) i wzmacnianie integracji społeczności lokalnej; rozwój infrastruktury (przestrzenny) – zachowanie dziedzictwa kulturowego przez remonty, modernizację obiektów i przestrzeni publicznej oraz poprawa jakości środowiska naturalnego.

Gdzie są niezbędne działania rewitalizacyjne?

Przedmiotem działań rewitalizacyjnych są obszary kryzysowe – środowiska, miejsca, fragmenty miasta, które wyraźnie „odstają” od innych – znajdują się w regresie, są niechętnie odwiedzane, zazwyczaj mało bezpieczne i mało atrakcyjne. Metodą na określenia gdzie w mieście występuje tak duże nawarstwienie problemów, że prócz degradacji można mówić już o stanie kryzysu, (jeśli nie jest to oczywiste – zauważane, widoczne) jest wyznaczenie granic takich obszarów na podstawie przeprowadzonej analizy dotyczącej m.in. bezpieczeństwa, struktury demograficznej, bezrobocia, ubóstwa i stanu infrastruktury.

Coraz więcej mówi się i pisze o rewitalizacji i zdegradowanych obszarów miast, a jak się ma rewitalizacji do rehabilitacji, przecież jeszcze dekadę temu szeroko propagowano rehabilitację blokowisk?

Rewitalizacja „robi karierę”, ponieważ to jest metoda kompleksowa i otwarta na uczestnictwo szerokiego grona interesariuszy – mieszkańców, przedsiębiorców, organizacji pozarządowych. Podczas gdy restrukturyzacja dotyczy obszarów poprzemysłowych i powojskowych, rehabilitacjama zastosowanie głównie do blokowisk – zespołów zabudowy w technologii wielkopłytowej, a rewaloryzacja – do zabytków i krajobrazu miasta. Proces zmian w mieście rzadko występuje w stanie „czystym”, a na ogół obejmuje działania we wszystkich lub przynajmniej dwóch zakresach. Rewitalizacja jest pojęciem określającym przedsięwzięcie o najszerszym zakresie, zawierające w sobie elementy wszystkich pozostałych działań składających się na kompleksową odnowę miast.

Na czym polega planowanie rewitalizacji?

Działania rewitalizacyjne (często nazywane projektami rewitalizacyjnymi) planuje się w taki sposób by się wzajemnie zazębiały (to jest tak, by były komplementarne) oraz aby były skoncentrowane, co najmniej na dwóch płaszczyznach: terytorialnie (to znaczy by były realizowane na obszarze zdegradowanym), oraz problemowo (chodzi o to, aby kilka projektów miało na celu rozwiązanie danego problemu, w rożny sposób, i w różnej skali – co znacząco zwiększa szansę trwałego rozwiązania go, lub usunięcia). Projekty rewitalizacyjne składają się na program, czyli plan działań rewitalizacyjnych, których wykonanie ma zahamować proces degradacji i przywrócić żywotność w tym obszarze miasta, który został dotknięty degradacją.

Program rewitalizacji, składający się z projektów jest programem wieloletnim, długofalowym, bowiem proces rewitalizacji jest długotrwały – zajmuje więcej czasu niż prace remontowe czy modernizacyjne, i zazwyczaj nie przychodzi łatwo. Projekty rewitalizacyjne są przygotowywane i realizowane zarówno przez samorząd miasta – jego administrację lokalną i samorządowe jednostki organizacyjne (np. MOPS, Muzeum, MDK czy Miejską Bibliotekę Publiczną) jak i różne podmioty sektora prywatnego – przedsiębiorców, organizacje pozarządowe, związki wyznaniowe, osoby fizyczne – indywidualnie lub grupowo, wspólnoty mieszkaniowe, spółdzielnie itp. Cechą charakterystyczną programowania procesu rewitalizacji jest uspołecznienie, czyli prowadzenie go w taki sposób, który umożliwia Interesariuszom – różnym partnerom społecznym, uczestnictwo w budowaniu planu działań rewitalizacyjnych. Sposób programowania rewitalizacji odzwierciedla istotę tej metody – współdziałanie różnych podmiotów, instytucji i osób, zarówno na etapie planowania jak i realizacji projektów rewitalizacyjnych.

Większość budynków to własność prywatna, a renowacja placów czy ulic, to domena władz miasta – więc w jaki sposób w rewitalizację zdegradowanej dzielnicy może się włączyć ktoś, spoza tego kręgu – organizacja pozarządowa czy grupa mieszkańców zainteresowana wywołaniem zmiany, na lepsze?

Rewitalizacja to sposób na zmianę relacji wobec miasta, ponieważ co prawda stan techniczny i wygląd budynków czy ulic jest ważny, ale to nie tylko te czynniki decydują o tym, czy w odbiorze społecznym jakaś część miasta jest żywotna, bezpieczna i przyciąga zainteresowanie (wzbudza chęć przebywania w niej – prowadzenia firmy czy zamieszkania). Bardzo ważna jest aktywność ludzi, w tym i to – czy, co i gdzie „się dzieje”. Jak bardzo trafnie zauważył św. Augustyn: „miasta nie składają się z budynków i ulic, ale z ludzi i ich marzeń”. Podstawą zaangażowania w rewitalizację są: dobry pomysł i chęć skutecznego działania. Propozycje projektów rewitalizacyjnych są bardzo różne – to zależy od problemów, którym rewitalizacja ma zaradzić. Na przykład, partnerzy społeczni często proponują i realizują różne akcje społeczne, których celem jest zmiana nawyków, przyzwyczajeń albo większe zaangażowanie (mobilizacja) lokalnej społeczności, na rzecz konkretnych zmian (od drobnych np. ukwiecanie balkonów, zgłaszanie pustostanów, zdecydowane reagowanie na objawy aspołecznych zachowań: parkowanie na chodnikach, umieszczanie szpecących reklam, do akcji na rzecz poprawy bezpieczeństwa w miejscach publicznych, opieki nad dziećmi, samopomocy sąsiedzkiej, pomocy w powrocie na rynek pracy czy innych, podobnych).

Gdzie szukać pomocy w finansowaniu projektów rewitalizacyjnych?

Podstawą do sfinansowania projektu rewitalizacyjnego, jak i każdego innego, są zasoby własne pomysłodawcy, w tym zasoby informacji i umiejętności w pozyskaniu pomocy finansowej (od podmiotów publicznych jak i prywatnych). Wachlarz możliwości jest dość szeroki, a określenie potencjalnych źródeł dofinansowania zależy od tego, czego projekt dotyczy i na czym będzie się koncentrował. Popularne jest założenie, że jedynym źródłem dofinansowanie projektów rewitalizacyjnych są fundusze Unii Europejskiej. Rzeczywiście, największa część środków na działania rewitalizacyjne pochodzi z dwóch funduszy UE – Europejskiego Funduszu Społecznego i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W okresie od 2014-2020 pomoc finansowa dla rewitalizacji dostępna będzie zarówno poprzez Regionalny Program Operacyjny Województwa Małopolskiego jak i pięciu krajowych programów operacyjnych. Środki UE nie są jednak jedynym źródłem finansowania rewitalizacji. Coraz większa część działań jest realizowana w całości, bez pomocy UE – z kapitału projektodawców, kredytów (pożyczek), obligacji, zbiórek publicznych. Warto pamiętać, że oprócz tego można uzyskać pomoc finansową również z dotacji celowej, funduszu pożyczkowego czy też ze środków prywatnej fundacji (np. Fundacji Batorego).